Ustawy określające zasady udzielania świadczeń w ramach szeroko rozumianego systemu zabezpieczenia społecznego przewidują różnego rodzaju warunki, których spełnienie stanowi podstawę do udzielenia określonego typu wsparcia. Jednakże pomimo spełnienia ustawowych przesłanek przyznania danego świadczenia, przepisy przewidują sytuację, w której zachowanie odbiorcy świadczenia nie jest tolerowane i może wywołać negatywną dla niego w skutkach reakcję organu przyznającego takie świadczenia. Sytuacją taką jest marnotrawienie przyznanego świadczenia. Konsekwencje marnotrawienia świadczeń określone zostały w:POLECAMY ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2017 r., poz. 1769), która w przepisie art. 11 ust. 1 stanowi, że w przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych, może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego; ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych ( Dz. U. z 2017 r., poz. 1952), która w przepisie art. 17a stanowi, że w przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej przekazał organowi właściwemu informację, że osoba uprawniona lub jej przedstawiciel marnotrawią wypłacane jej świadczenia rodzinne lub wydatkują je niezgodnie z przeznaczeniem, organ właściwy przekazuje należne osobie świadczenia rodzinne w całości lub w części w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług; ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów ( Dz. U. z 2017 r., poz. 489 z późn. zm.), która w przepisie art. 10 ust. 4 stanowi, że w przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej przekazał organowi właściwemu wierzyciela informacje, że osoba uprawniona bądź jej przedstawiciel ustawowy marnotrawią wypłacane świadczenia z funduszu alimentacyjnego, organ właściwy wierzyciela może przekazywać należne osobie świadczenia w całości lub w części w formie rzeczowej; ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci ( Dz. U. z 2017 r., poz. 1851), która w przepisie art. 9 stanowi, że w przypadku gdy osoba marnotrawi wypłacane jej świadczenie wychowawcze lub wydatkuje je niezgodnie z celem, organ właściwy przekazuje należne osobie świadczenie wychowawcze w całości lub w części w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. Jak wynika z powyższego, negatywną konsekwencją marnotrawienia świadczeń jest przekazywanie go przez organ realizujący świadczenie w całości lub w części w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. Ostrzejsze konsekwencje przewiduje jedynie ustawa o pomocy społecznej, przewidując dodatkowo możliwość ograniczenia udzielanych świadczeń lub nawet odmowę ich udzielenia. Marnotrawienie – analiza zjawiska Przystępując do analizy przepisów dotyczących realizacji świadczeń przewidzianych przepisami wyżej wymienionych ustaw, w formie innej niż wypłata gotówki „do rąk” osoby uprawnionej, z punktu widzenia przeprowadzenia postępowania dowodowego mającego na celu wykazanie zaistnienia ustawowych przesłanek marnotrawienia świadczenia, należy wpierw ustalić, co oznacza samo pojęcie marnotrawienia. Według Słownika języka polskiego, „marnotrawić” oznacza: „wykorzystywać w sposób nieprzynoszący korzyści”1. Odnosząc definicję słownikową do wyżej wymienionych regulacji prawnych – generalnie można przyjąć, że marnotrawieniem przyznawanych na ich podstawie świadczeń uznać należy takie ich wykorzystywanie, które nie mieści się w ich celach. Dla ustawy o pomocy społecznej celem takim jest przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej (art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej). Dla świadczeń rodzinnych celem takim jest częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka, czy też częściowe pokrycie wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (odpowiednio art. 4 ust. 1 i art. 16 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych). Celem udzielenia pomocy osobom uprawionym do alimentów jest dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb (preambuła ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów). Celem natomiast pomocy finansowej w wychowywaniu dzieci jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych (art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci). Dokument prywatny nie może zastępować dowodu z zeznań świadka. Nie jest on tożsamy z tym dowodem i to chociażby z tego powodu, że w toku przesłuchania świadka może dojść do ujawnienia mających znaczenie w sprawie okoliczności, wykraczających swoim zakresem poza pisemne oświadczenie. Jak udowodnić marnotrawienie środków Z punktu widzenia przepisów wyżej wymienionych ustaw oraz przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego ( Dz. U. z 2017 r., poz. 1257) udowodnienie sytuacji pozwalającej na przyjęcie, że w danym przypadku mamy do czynienia z marnotrawieniem przyznanego świadczenia wymagać będzie ze strony organu realizującego świadczenie, przedsięwzięcia takich działań czy też czynności, które odpowiadać będą sformułowanej w Kodeksie postępowania administracyjnego zasadzie prawdy obiektywnej (art. 7 Nie budzi bowiem wątpliwości to, że w przypadku zaistnienia marnotrawienia przyznanego świadczenia organ będzie uprawniony do zmiany formy jego realizacji. Jednakże fakt taki musi być w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości ustalony. Nie będzie wystarczające samo powzięcie wiadomości o okolicznościach uzasadniających przypuszczenie, że doszło do marnotrawienia, lecz konieczne będzie stwierdzenie, a zatem ustalenie faktów, o tym mogących świadczyć oraz wskazanie na czym polega ujemny wpływ tych zdarzeń czy zachowań na aktualną sytuację uprawnionego. Tytułem przykładu można wskazać, że niedopuszczalnym jest czynienie w decyzji administracyjnej ustaleń, iż strona była „pijana przez trzy dni i leżała w rowie”, ze wskazaniem jako dowodu, na podstawie którego takie ustalenie zostało poczynione – informacji udzielonych przez bliżej nieokreśloną osobę w nie wiadomo jakiej formie2. Co więcej, w orzecznictwie przeważa stanowisko, zgodnie z którym marnotrawienie lub wydatkowanie niezgodnie z ustawowym celem świadczenia powinno mieć cechę powtarzalności, a nie być zdarzeniem jednorazowym3. Nie jest oczywiście wykluczone zastosowanie przepisów o marnotrawieniu także w odniesieniu do jednorazowych zdarzeń, nie mniej jednak wymagać to będzie zgromadzenia w trakcie prowadzonego postępowania przekonującego materiału dowodowego oraz adekwatnego do niego uzasadnienia decyzji4. Zgodnie z przepisem art. 75 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, jako dowód należy dopuścić wszystko to, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. Wskazane wyżej przykładowo środki dowodowe (przepis nie zawiera bowiem zamkniętego katalogu tych środków), mają przede wszystkim prowadzić do wykazania istnienia danej okoliczności, a nie jej uprawdopodobnienia. Z przywołanego wyżej przepisu nie wynika bowiem, aby środkiem dowodowym były poszlaki. Oznacza to, że niedopuszczalne jest opieranie na nich ustaleń faktycznych. Organ prowadzi zatem postępowanie wyjaśniające, które ma ocenić, czy dana okoliczność została udowodniona. W innym wypadku dojść może do naruszenia reguł obowiązujących podczas stosowania zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji do wydania wadliwej decyzji, która w toku postępowania odwoławczego zostanie wyeliminowana z obrotu prawnego, a sprawa będzie wymagała ponownego rozpatrzenia przez organ. Dokument prywatny i zeznania świadka Przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego nie hierarchizują w żadnym stopniu jakichkolwiek dowodów. Każdy dowód, jaki może przybliżyć organ prowadzący postępowanie ku prawdzie materialnej, powinien być przeprowadzony5. W sprawach o marnotrawienie świadczeń często pierwszą informacją dla organu, że istnieje mniej lub bardziej uprawdopodobnione podejrzenie, iż może do tego dochodzić, jest dokument prywatny (list, donos, zdjęcie). Należy jednak wskazać w tym miejscu, że dokument prywatny stanowi w postępowaniu administracyjnym jedynie dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokumenty prywatne stanowią jedynie dowód tego, że zawarte w nich oświadczenia pochodzą od wystawcy takiego dokumentu. Natomiast nie przesądzają o zgodności zawartych w nich twierdzeń ze stanem faktycznym. Wiarygodność zawartych w dokumentach prywatnych oświadczeń powinna być oceniania tak samo, jak innych dowodów w sprawie, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w przepisie art. 80 Kodeksu postępowania administracyjnego6. W przypadku zaistnienia marnotrawienia przyznanego świadczenia organ będzie uprawniony do zmiany formy jego realizacji. Jednakże fakt taki musi być w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości ustalony. Nie będzie wystarczające samo powzięcie wiadomości o okolicznościach uzasadniających przypuszczenie, że doszło do marnotrawienia, lecz konieczne będzie stwierdzenie, a zatem ustalenie faktów o tym mogących świadczyć oraz wskazanie na czym polega ujemny wpływ tych zdarzeń czy zachowań na aktualną sytuację uprawnionego. Dokument prywatny nie może zastępować dowodu z zeznań świadka. Nie jest on tożsamy z tym dowodem i to chociażby z tego powodu, że w toku przesłuchania świadka może dojść do ujawnienia mających znaczenie w sprawie okoliczności, wykraczających swoim zakresem poza pisemne oświadczenie. Innymi słowy mówiąc, jeżeli mamy do czynienia z dokumentem prywatnym, w którym zarzuca się komuś marnotrawienie świadczeń, autora takiego dokumentu (o ile jest to możliwe) należy wysłuchać w postępowaniu w charakterze świadka i sporządzić na okoliczność takiego słuchania protokół. Jeżeli bowiem w sprawie organ może skorzystać z dowodów bezpośredn... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 10 wydań czasopisma "Doradca w Pomocy Społecznej" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online pełen dostęp do archiwalnych numerów czasopisma w wersji elektronicznej ...i wiele więcej! Sprawdź