Większość czynów stypizowanych w kodeksie karnym jest tzw. przestępstwami ściganymi z urzędu, co oznacza, że prowadzeniem postępowań karnych zajmuje się „państwo” – za pomocą Prokuratury oraz Policji. Służby nie wiedzą jednak wszystkiego i niekiedy potrzebują impulsu do działania, czyli zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa. Do zgłoszenia popełnienia czynu zabronionego może dojść na dwa sposoby – ustnie i pisemnie. Poniżej pokrótce omawiam każdy z nich – pamiętajmy, że przestępstwa nie zgłosisz ani przez internet, ani mailowo ani telefonicznie – numery alarmowe przeznaczone są do kontaktu w sytuacjach nagłych, wymagających interwencji Policji, w szczególności w przypadkach zagrożenia życia, zdrowia lub mienia. Kto może złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa? Odpowiedź na to pytanie jest rzadko spotykanie jednoznaczna – każdy. Ani Policja, ani Prokuratura, nie mają prawa odmówić przyjęcia zawiadomienia, bez względu na wiek, stopień nieporadności życiowej, rasę, narodowość czy też światopogląd. O przestępstwie służby może zatem poinformować zarówno dziecko jak i osoby borykające się z chorobami umysłowymi – nie istnieją żadne podstawy prawne do różnicowania praw obywatelskich z jakiegokolwiek powodu w tym zakresie. Praktycznie kłopotliwym jest zagadnienie przyjęcie zawiadomienia od osoby znajdującej się w ewidentnym stanie upojenia alkoholowego – gdyż zawiadamiający, podobnie jak świadek w toku procesu, powinien mieć zagwarantowaną pełną świadomość i swobodę wypowiedzi. W takiej sytuacji informację powinno się przyjąć w drodze notatki urzędowej, odebrać dane zawiadamiającego oraz wezwać go na późniejszy, właściwszy termin celem przyjęcia zawiadomienia do protokołu, równolegle podejmując czynności niecierpiące zwłoki. Żadną miarą nie istnieją jednak podstawy do odmowy obsługi takiej osoby z uwagi na jej stan, choć charakter tych czynności musi być dostosowany do okoliczności. Zawiadomić o przestępstwie można osobiście albo za pośrednictwem pełnomocnika – adwokat czy radca prawny zadbają o to, by w zgłoszeniu nie zabrakło niczego, co jest niezbędne do podjęcia czynności sprawdzających. Ustne zawiadomienie o przestępstwie Procedura ustnego zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa jest, przynajmniej w teorii, do granic nieskomplikowana. Teoretycznie, każdy obywatel ma możliwość zgłoszenia się do dowolnej jednostki policji lub prokuratury i tam, po poinformowaniu o zamiarze zgłoszenia do protokołu możliwości popełnienia przestępstwa, w formie wolnej wypowiedzi opisuje stan faktyczny sprawy. Jak jest w praktyce? Niestety, nie tak pięknie, jak chciałaby ustawa. Ustne zawiadomienie o przestępstwie może niekiedy wiązać się ze spędzeniem bliżej nieokreślonego czasu w oczekiwaniu na funkcjonariusza policji albo prokuratora. Niejednokrotnie byłem już świadkiem, gdy oficerowie dyżurni bezradnie rozkładali ręce i polecali petentom zająć miejsce w poczekalni, ponieważ z uwagi na braki kadrowe w jednostce, oddelegowanie innego funkcjonariusza do tej czynności było niemożliwe. Niestety, ale niedofinansowanie wymiaru sprawiedliwości widoczne jest nawet w sprawach tak podstawowych, jak przyjęcie zgłoszenia o przestępstwie. Nie jest to zła wola funkcjonariuszy Policji czy pracowników Prokuratury – winę, niestety, ponosi system, który chronicznie zmaga się z niedostatkiem funduszy i kadr. Istnieje jednak inny sposób na zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa, który często doradzam Klientom – droga korespondencyjna. Pisemne zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa Zawiadomić wymiar sprawiedliwości o popełnionym przestępstwie można też na piśmie – dokument ten, dla odniesienia swoich skutków, nie musi spełniać żadnego wymogu formalnego ponad to, by był w stanie zostać odczytany i by niósł w sobie zrozumiały dla odbiorcy ładunek informacji. Z oczywistych względów, najkorzystniej dla sprawy jest, gdy jest on jak najbardziej wyczerpujący – powinien zatem zawierać opis zdarzenia, jego skutki oraz – w granicach możliwości – dane osób, które brały udział w zdarzeniu oraz potencjalne dowody w sprawie. Może, ale nie musi, zawierać też danych zawiadamiającego – w przypadku ich podania, kodeks postępowania karnego przewiduje tzw. prawa osoby zawiadamiającej, przede wszystkim prawo do informacji o sposobie zakończenia postępowania. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie złożenia zawiadomienia anonimowego, w szczególności z obawy przed potencjalnymi konsekwencjami ze strony sprawcy czynu, o którym zawiadujący zawiadamia. Dlaczego uważam ten sposób za najkorzystniejszy? Ponieważ daje możliwość spokojnego, przemyślanego przekazania swojego komunikatu organom ścigania i minimalizuje ryzyko pominięcia jakichś okoliczności podczas składania zawiadomienia ustnie. Jeżeli okoliczności popełnienia czynu nie wymagają zatem natychmiastowej reakcji organów ścigania, warto poważnie rozważyć tę formę. Gdzie złożyć zawiadomienie? Niezależnie od tego, którą formę wybierze zawiadamiający, zawsze stanie przed dylematem: kogo dokładnie poinformować o przestępstwie? Wspomniałem wcześniej, że obywatel ma prawo udać się do dowolnej jednostki Policji lub Prokuratury – w przypadku ustalenia innej właściwości, zawiadomienie zostanie przekazane odpowiedniej komórce wymiaru sprawiedliwości. W praktyce jednak, najlepiej od razu udać się do jednostki, która będzie właściwa miejscowo w ewentualnym postępowaniu – a więc do jednostki Policji lub Prokuratury, w okręgu której doszło do czynu. Co dzieje się po złożeniu zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa? Po analizie zawiadomienia, organ powinien podjąć tzw. czynności sprawdzające, które zmierzają do zweryfikowania podstawowych okoliczności dotyczących ewentualnego czynu i które mają na celu ustalenie, czy zachodzą podstawy wszczęcia dochodzenia albo śledztwa. Warto podkreślić, że samo złożenie zawiadomienia nie przesądza o zainicjowaniu właściwego postępowania karnego – do tego dochodzi w drodze postanowienia funkcjonariusza policji lub prokuratora. W razie ustalenia, że czynności sprawdzające nie wskazują na prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego, postanowienie przyjmuje formę odmowy wszczęcia postępowania, która podlega zażaleniu. Do najpowszechniejszych czynności sprawdzających należą przesłuchanie, wizja lokalna i rozpytanie. W przypadku ustalenia, że zachodzą podstawy do dalszych czynności, możemy spodziewać się postanowienia o wszczęciu postępowania karnego – a to z kolei otwiera już nowy rozdział w sprawie. Więcej informacji na temat procedury złożenia zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa uzyskasz osobiście – zapraszam do kontaktu. Maciej Sobczak Adwokat i założyciel kancelarii. Specjalizuje się w procesie karnym, nie zamykając jednocześnie na te potrzeby Klientów, które wymagają wiedzy i doświadczenia z innych dziedzin prawa.